نام هاى تركى جغرافيايى در استان آذربايجانى قزوين-تتمه

سؤزوموز

بيانلو٫ ميانچاى٫ بيات٫ بايندر و امير-عمران

بيانلو٫ بايانلو٫ ميانلو٫ مايانلو: "بايان" كلمه اى تركى با ريشه مغولى است. در زبان مغولى "بايان" به معنى ثروتمند و قدرتمند است. اين كلمه در ميان تركان باستان آوار٫ اون اوغور و اويغورها و ديگر اقوام آلتايى نيز رايج بوده است. عنوان" بايان" لقب بزرگترين خاقان تركهاى اويغور "بايان چور" (به معنى شاهزاده ثروتمند) است. "بايان" بعدها به شكل "بوگ يان" وارد زبان روسى شده٫ در زبانهاى اسلاوى شبه جزيره بالكان به شكل "بان" و به معنى والى بكار رفته و همچنين به زبان مجارى نيز وارد شده است.

عنوان "بايان" در نام طائفه تركى "باياندور=بايندر=بايندور=باياندير" از تركهاى اوغوز نيز موجود است. "دور" پسوند تكثير در نام قبائل تركى است مانند "چاولدور"٫" بهادر" و غيره. باياندورها يكى از قبايل تركى هستند كه در قرون وسطى در تمام ايران٫ بين النهرين٫ آناتولى و قفقاز پراكنده شده بودند. بايندورها موسس يكى از مهمترين دولتهاى تركهاى آذرى (توركمان ها) در تاريخ يعنى دولت "آغ قويونلو" وي ا "بايندريه" مىباشند.

كلمه "بايان" مغولى از طرف ديگر به شكل "باى" و به معنى ثروتمند وارد زبان تركى نيز شده است. "باييماق" و "باييتماق" در تركى قديم به معنى ثروتمند شدن و ثروتمند كردن٫ مرفه و آباد نمودن است. از تركيب "باى+ آغوت" كلمه "باياغوت" ساخته شده كه به معنى غنى است. ("آغوت" پسوند تحبيب در تركى باستان است مانند "آلپاغوت" = "آلپ + آغوت" به معنى دلاور محبوب). كلمه تركى " بايات" (بيات) در تركى امروزى فرم جديد "باياغوت" است. "بيات" نام يكى از طوائف 24 گانه اوغوز است كه در تشكل تركهاى تركمن و آذرى (بخصوص از جنوب همدان تا سواحل خليج فارس) و آناتولى و فرهنگ تركى نقش بسيار اساسى داشته اند . دده قورقود٫ (آسياى ميانه)٫ كوراوغلو (آسياى صغير)٫ فضولى (عراق) همه از بياتها هستند. در تركى مدرن "بايات" به معنى قديمى و كهنه است.

امير٫ عمران (ائمره٫ ائمره ن): در نامهاى "امتلر"٫ "امير باغ"٫ "عمران باغى"٫ (همچنين "امير خمار تاش"): از ريشه تركى- مغولى "ايم"٫ "ائم"٫"ام"٫"آم" به معنى دوست داشتنى٫ خواستنى٫ هوس كردنى و.....مىباشد. به اين كلمه در نام شاعر-اوزان معروف ترك "يونوس ائمره=يونس امره" و "ائمئت سولطان = امت سلطان"٫ اسم مادر بزرگ مولانا- از طرف پدرى- برمىخوريم. ("ائمئت" در تركى به معنى فراوانى و بركت است).

"ائمره" در تركى آذرى بيشتر به شكل"امراه"٫ "ايمراه"٫ "ائمراه" ...بكار رفته (عاشيق ايمراه٫ عاشيق امراه) و بعدها كم كم جاى خود را به "امير" عربى داده است. با اينهمه نام بسيارى از تيره ها و طوائف تركى آذرى و تركمنى كه به فارسى "اميرلو٫ امرلو" گفته مىشوند در اصل از اسم طائفه ترك اوغوزى "ائيمور" ٫ "ائيمير" ٫ "ايمير"٫ "ايمور" گرفته شده است. "ائيمور"٫ "ايمير" به معنى بسيار توانا و نيك٫ مرد مردان٫ با شرف و...مىباشد.

به همين منوال نام عربى "عمران" جايگزين "ائمره ن" تركى شده است. در تركى مدرن "ايمره ن مك" به معنى پسنديدن است. ( نام يكى از داستانهاى كتاب دده قورقود = دده قورخود "بگيل اوغلو ائمره ن" مىباشد).

اسم مشابه "ائمره"٫ "ايمره" در زبان مجارى (Imre, Imreh, Imrô, Emre, Ümre, Imbre Americus٫ Emeric٫ Emery٫ Emory, Emmrick٫ Emery٫ IMRUS ) كه از "هاينريش" مشتق شده و ريشه نام قاره "آمريكا" نيز مىباشد بى ارتباط با "ائمره"ى تركى است.

ميانچاى: در اسامى "ميان دره" (دره وسطى). همچنين اسم شهر "ميانه" (ميانج) آذربايجان. منشاء اين كلمه "مويان" و يا "بويان" در تركى باستان (مويانجى) است. اصل كلمه محتملا "پونيا" كه به زبان سانسكريت به معناى صواب٫ درست وسط و واسطه است مىباشد.

تتمه:

استان امروزى قزوين يكى از قديمىترين نواحى اسكان تركهاى باستانى در ايران همچنين محل اسكان پىدرپى گروههاى تركى متاخر بوده است. قزوين در تاريخ سياسى و فرهنگى آذربايجان نيز جايگاه ويژه اى داشته و به مدت بيش از 50 سال پايتخت سياسى و فرهنگى امپراطورى آذرى صفوى بوده است.

در قرن بيستم٫ و با آغاز سياست همسان سازى قومى در ايران ضربه اى كارى بر حضور و هويت تركى اين بخش از آذربايجان وارد شده است. آخرين تغييرات در تقسيمات ادارى -سياسى كشور كه منجر به جدا شدن اين استان از زنجان كه خود قبلا از آذربايجان جدا گرديده بود تنها به تسريع نابودى زبان و هويت تركهاى اين استان آذربايجانى كمك نموده است.

هرچند در منطقه بندى فعلى كشور استان قزوين به همراه ديگر استانهاى آذربايجانى شرقى و غربى و اردبيل و زنجان در يك دسته قرار دارد٫ با اينهمه اميد مىرود كه با درك و نهادينه شدن لزوم شناسايى و حفظ هويت٫ زبان٫ فرهنگ و يكپارچگى معنوى و فيزيكى اقوام ايرانى٫ اين استان آذربايجانى مانند گذشته (پس از انتزاع و ادغام مناطق فارس نشين استان به استانهاى همجوار فارس نشين) به تركيب ايالت آذربايجان داخل گردد.

تا آنموقع نيز بسيار مفيد و ضرورى است كه براى تسهيل امر آموزش به زبان تركى ادبى در مدارس كه دير يا زود آغاز خواهد شد٫ از شبكه سيماى محلى صبح جمعه و شبكه استانى صداى قزوين برنامه هاى راديو و تلويزيونى به تركى ادبى معيار تهيه و پخش گردند.

گئرچه يه هو !!!!