استان قزوين- آذربايجان

يكى از استانهاى جديدالتاسيس آذربايجانى و ترك نشين شمالغرب ايران استان قزوين مىباشد. استان قزوين حلقه رابط بين دو بخش ترك نشين شمالى (در زنجان و بخشهاى ترك نشين مجاور گيلان) و جنوبى (بخشهاى مجاور ترك نشين در استانهاى تهران٫ مركزى٫ همدان و قم) آذربايجان است. اين استان محل سكونت مليتهاى مختلفى از فارس و كرد و لر و گروههاى مختلف تاتى زبان مىباشد٫ با اينهمه اكثريت مطلق جمعيت اين استان را تركها تشكيل مىدهند (١)٫ در واقع به جز حاشيه اى در شمال- شرق استان (سه بخش رودبار الموت٫ رودبار شهرستان و طارم سفلى و محتملا بخش مركزى شهرستان تاكستان) اكثريت مطلق نفوس ديگر نواحى اين استان يعنى بين 75%-80% از سطح استان قزوين (بخشهاى مركزى و آوج شهرستان بويين زهرا٫ بخشهاى خرمدشت و ضياء آباد و محتملا مركزى شهرستان تاكستان و بخشهاى مركزى و آبيك شهرستان قزوين) ترك نشين مىباشد.

از طرف ديگر زبانهاى تاتى رايج در اين استان٫ كه تعداد متكلمين آنها بعضا متجاوز از چند صد نفر نيز نمى باشد٫ زبان هايى كاملا مستقل و جدا از هم بوده و هيچكدام نه لهجه يكديگر و نه لهجه زبان فارسى نمىباشند. در واقع بين خود گروههاى مختلف تات زبان تفاهم متقابل زبانى هم وجود ندارد. تا اين اواخر زبان تركى زبان لينگوا فرانكا-زبان رابط بين گروههاى مختلف تاتى بوده است. بنابرين تاتى نام يك زبان واحد نبوده مشخص كننده يك خانواده زبانى متشكل از چندين زبان ايرانى است. در اين ميان ادعا مىشود كه زبان اكثريت مردم شهر تاكستان «تاتى» بوده و اين شهر اكنون بزرگترين شهر تات نشين ايران ميباشد. زبان تاتى تاكستانى كه تقريبا نيمى از تات زبانهاى ايران به آن متكلمند٫ همراه با حدود 15 زبان تاتى رايج ديگر٫ خانواده زبانهاى تاتى ايران را تشكيل مىدهد. تات، واژه اى تركى و از جمله معانى بسيار آن٫ مردم فارس٫ ايرانى و غير ترك است.

در خود شهر قزوين كه تا آغاز قرن بيستم٫ حتى به اعتراف قوميتگرايان افراطى فارس و نژادپرستان آريايى نيز٫ زبان غالب آن تركى بوده است (٢)٫ امروز به دو زبان فارسى و تركى صحبت مىشود. بيشتر فارس زبانان اين استان -بدون در نظر گرفتن تركهايى كه از سده 15-16 ميلادى به بعد پيوسته فارس زبان شده اند- نسل اول و دوم تركهايى هستند كه در نتيجه سياستهاى زبانى دولت ايران در سده اخير٫ آغاز به تكلم به زبان فارسى نموده اند. بخش كوچكى نيز كارمندان و ماموران فارس مىباشند كه به اين استان مهاجرت كرده اند.

بنابرين بر خلاف آنچه از سوى نژادپرستان آريايى و ملى گرايان افراطى فارس و برخى مقامات رسمى تبليغ مىشود و تركهاى ايران را فارسيان ترك زبان شده قلمداد مىكند٫ به نظر مىرسد كه ماجرا كاملا بر خلاف اين ادعا بوده و مانند ديگر مناطق ترك نشين در مناطق جنوبى ايالت آذربايجان (نواحى ترك نشين استانهاى تهران٫ مركزى٫ قم و همدان) و همچنين نواحى ترك نشين در شمال خراسان و جنوب ايران و غيره٫ در استان قزوين نيز عمده فارس زبانان امروزى اصلا ترك تبار مىباشند. يعنى روند واقعى تبديل زبانى موجود در سده هاى اخير در ايران كه مىبايست بر آن متمركز شد٫ نه جايگزينى منفرد زبانهاى ايرانى- فارسى با تركى٫ بلكه روند غالب٫ سريع٫ پيوسته و گسترده جايگزينى زبان تركى با زبان فارسى است كه امروز نيز در تمام سطح كشور با شدت تمام جريان دارد و همه كمابيش شاهد آنند. به صورتى كه برخى از مطالعات انسان شناسى و قوم شناسى٫ ترك تبار بودن نزديك به 40-30% از فارس زبانان امروز ايران را آشكار نموده اند.

در مورد ريشه شناسى نام شهر قزوين روايات مختلفي ذكر شده است كه وجه مشترك همه آنها غير ايرانى بودن اين نام است. از مقبولترين اين روايات دو شق زير است:

1- در گذشته هاي دور قومي غير ايرانى به نام كاسي ها يا كاسيت ها در نواحى جنوبى آذربايجان و نيز لرستان امروزى و يا قوم ديگر غير ايرانى بنام كاسپى ها در سواحل درياي خزر سكونت داشتند كه نام درياي خزر به زبانهاى اروپايى (كاسپين) و .... از نام آن قوم گرفته شده و به مرور زمان پس از تغيير و تعريب به قزوين تبديل شده است.

2- شق دوم روايت تركى بودن كلمه قزوين است. زبانشناس باستان شناس روبرت دانكوف در مقاله خويش بنام "ادبيات قاراخانيان و آغاز فرهنگ ترك-اسلامى" (٣) مىگويد :"افراسياب "خاقان" بود٫ بنيادگزار خاندان سلطنت "خان"ها٫ "تگين" ها و "تريم" ها٫ و پدر قاز٫ بارمان٫ و بارس قان كه هر كدام به نام خويش شهرى پى افكندند....شهرى كه به اسم "قاز" نامگذارى شد شهر قزوين در ايران٫ كه اصل آن "قاز اوينو" (به تركى بازيگاه قاز) مىباشد٫ است".

در همين مورد در بولتن شماره 7-AACAR (٤) چنين آمده است: "مشاهدات محمود كاشغرى (نويسنده كتاب ديوان الغات الترك٫ قرن 10 ميلادى) در باره افراسياب محتاج نگاهى نزديكتر مىباشد. در توضيح در باره دختر "كوز" اطلاعات جالبى داده مىشود: "كوز " نام دختر افراسياب ٫ كسى كه شهر "قزوين" را ساخت مىباشد. شكل ريشه اى اين كلمه "كاز اوينى" به معنى محل بازى كاز به تركى مىباشد زيرا كه وى در آنجا ساكن بود و بازى مىنمود...."

(١)- Today most parts of Qazvin speak in Turkish Language. There are also regions in the province who speak in the Persian language. )امروزه اغلب قستمهاى قزوين به زبان تركى سخن مىگويند. در استان همچنين مناطقى وجود دارند كه به زبان فارسى صحبت مىكنند. http://greetings.irna.com/eturism/qazvin/qazvin.htm).
(٢)- در حدود عراق عجم و خط همدان و قزوين و بعضى نواحى خراسان نيز طوايف زيادى از تركان و تركمانان موجودند كه به زبان تركى سخن مىگويند و حتى تا پنجاه سال قبل مردم قزوين به تركى صحبت مىكردند. (آذربايجان و زبان فارسى٫ محمدامين اديب طوسى٫ مجله ماهتاب٫ چاپ تبريز٫ 1317٫ شماره هاى 4 تا 10)
(٣)- Qarakhanid Literature and the Beginnings of Turco-Islamic Culture-Robert Dankoff
(٤)- ASSOCIATION FOR THE ADVANCEMENT OF CENTRAL ASIAN RESEARCH٫ Fall- 1989

گئرچه يه هو !!!!