در باره معانى چنگره و خرقان در زبان تركى

سؤزوموز

روستاى چنگره از دهستان خرقان٬ بخش آوج شهرستان قزوين در استان آذربايجانى قزوين

اين نوشته كوتاه٬ در باره روستاى چنگره از دهستان خرقان٬ بخش آوج شهرستان قزوين در استان آذربايجانى قزوين است و شامل چند بخش است:
١- توضيحى كوتاه در باره معانى چنگره و خرقان در زبان تركى (از مهران بهارى)

و بخشهاى زير كه از سايت چنگره نقل شده اندּ در اين بخشها توضيحات داخل [ ] از من استּ
٢- اشعارى از ديوان تركى قربانعلى احمدى از روستاى چنگره خرقان٬ استان قزوين آذربايجان
٣- اطلاعاتى در باره زبان و فرهنگ تركى روستاى چنگره
٤- اطلاعاتى در باره موقعيت جغرافيائى روستاى چنگره
٥- اطلاعاتى در باره موقعيت خرقان

با تشكر از سايت چنگره٬ در نوشته به خطا استانهاى قزوين و زنجان خارج از آذربايجان و لهجه تركى چنگره جداى از تركى آذرى نشان داده شده اندּ در اينباره بايد خاطرنشان شود كه:

١- آذربايجان جنوبى سرزمينى در محدوده جغرافيايى كشور ايران است كه از نظر تاريخى مسكن اقوام ترك بوده و اكنون نيز اكثريت ساكنين آنرا مليت ترك تشكيل مىدهدּ اين سرزمين شامل كليه مناطق ترك نشين شمال غربي ايران در آغاز قرن بيستم - و يا مناطق ترك نشين استانهاى دوازده گانه فعلي آذربايجان شرقى٫ آذربايجان غربى٫ اردبيل٫ زنجان٫ قزوين٫ همدان٫ مركزى٫ گيلان٫ كردستان٫ تهران٫ قم و كرمانشاهان٬ به انضمام مناطق ترك نشين متروپل تهران و خلجستان- مىباشد. بنابراين همه شهرستانهاى استان قزوين٬ شامل بخش آوج٬ دهستان خرقان و روستاى چنگره نيز در آذربايجان قرار دارندּ

٢- تركى آذرى و يا به اختصار تركى٬ داراى سه گروه لهجه هاى آذربايجانى٬ سنقرى و خراسانى استּ همه لهجه هاى رايج زبان تركى در استان آذربايجانى قزوين و از جمله دهستان خرقان و روستاى چنگره آن٬ و لهجه هاى نواحى ترك نشين در استانهاى مجاور مركزى٬ همدان٬ زنجان و نيز لهجه هاى تركى پيرامون شيراز و ايلات قشقائى و همه جنوب ايران كه برخى از آنها در نوشته ذكر مىشوند لهجه هاى تركى آذربايجانى و در نتيجه همه لهجه هاى تركى آذرى هستند.

١- توضيحى كوتاه در باره معانى چنگره و خرقان در زبان تركى (از مهران بهارى)

چنگره روستائى است از خرقان قاراگؤزلو (منسوب به طائفه ترك قاراگؤزلو) در بخش آوج شهرستان قزوين در استان آذربايجانى قزوينּدر قديم ناحيه خرقان به نام سه طائفه عمده ناحيه٬ به سه بلوك (بؤلوك) خرقان افشار٬ خرقان بكيشلي و خرقان قوتلو تقسيم مىشده استּ امروز دهستان خرقان از شمال به نواحى افشاريه٬ زهرا و ּּּ استان آذربايجانى قزوين٬ از شرق به دهستان خلجستان شهرستان آذربايجانى ساوه٬ از جنوب به دهستان درجزين استان آذربايجانى همدان و از مغرب به ناحيه خمسه استان آذربايجانى زنجان محصور استּ

هم نام روستاى چنگره٬ هم نام دهستان خرقان٬ هم نام بخش آوج و هم نام شهرستان و استان قزوين همه تركى مى باشندּ در زير توضيحى كوتاه در باره معانى توپونيمهاى چنگره و خرقان به تركى داده ام (براى معانى توپونيمهاى تركى آوه-آوج و قزوين به نوشته هاى قبلى در وبلاگ قزوين آذربايجان مراجعه كنيد)ּ

الف- چنگره [چنگوره]: كلمه اى تركى به معانى زير است:

١- چانقارا (چانقار٬ چونقارا٬ چونقار٬ چينقار٬ چينقيرּּּ) = چان (چين)+قار (قارا): كلمه اى تركى به معنى سر و صدا٬ نعره و فرياد٬ همهمه٬ ولوله٬ صداى زد و خورد و ּּּּ از ريشه چين (چينغ) و يا چان (چانگ) به همين معانىּچان (چانگ) در تركى همچنين به معنى ناقوس استּ همريشه با كلمات چينقيرتى (صدا)٬ چينقيراق (زنگوله)٬ چينقيرداق (وسيله اى كه با آن صدا ايجاد كرده و جلوى گريه كودك را مىگيرند)٬ چينقيرداماق٬ چينلاماق٬ چينلاتماق (هر سه به معنى صدا در آوردن٬ به صدا در آوردن) وּּּּ (در زبان تركى كلمه اى مشابه به شكل يايقارا (=ياى+قارا) به معنى سخنان نامفهوم نيز وجود داردּ

٢- چونقارا نام يكى از نياهاى تيره قاراساقال از بلوك كيچىيوز قزاقها استּدر آذربايجان مراكز جمعيتى چندى بنام اين طائفه ترك (چونقارالو) وجود داردּ

ب- خرقان [قاراقان٬ قره قان]: كلمه اى تركى به معانى زير است:

١- اقاقى (آغ سالخيم آغاجى)٬ گل ابريشمּ اين كلمه امروزه به همين معنى در تركى خلجى به شكل قاراقان و در تركى خاكاس به شكل خرقان موجود است

٢- معادل Qôroxan قرخان مغولى٬ به معنى رود كوچك و يا باريكه آب كوهستانى.

٣- در نظام دول تركى٬ قاراخان كسى است كه از طبقات پايين مردم و غيراشرافى٬ به حكومت رسيده باشدּ

٤- قاراخان در ميتولوژى تركى به معنى خداى خدايان٬ معادل زئوس يونانيان استּ

٥- در ريشه شناسى خرقان٬ نام دولت تركى قاراخانى نيز پيشنهاد شده استּ قاراخانيان ويا خاقانيه و ايليق خانلار٫ دولتى است كه پس از گؤك توركها از طرف تركهاى قارلوق٫ چيگيل٫ يغما٫ توخسى و غيره تاسيس شده است (دو شاخه شرقى و غربى٫ 1042-1212). قسمتهاى جنوبى آذربايجان (مناطق ترك نشين استانهاى قزوين٫ مركزى و تهران) از جمله نقاطى مىباشند كه طوائف تركى تشكيل دهنده قاراخانيان به شكل انبوه در آنجا ساكن شده اند. نامهاى خرقان-قره قان٫ چگين٫ قارلوق و غيره در اين نواحى بازمانده طوائف مذكور مىباشد.

در استان قزوين و مناطق ترك نشين جوار آن در استان تهران به نام چگين-چيگين-چيگيل چيگيل نيز برخورد مىشودּ چيگيلها طائفه اى از تركهاى قاراخانيان هستند كه در اين نواحى از آذربايجان ساكن شده بودندּ چيگيلها به همراه تركهاى "قارلوق" و "يغما" دولت قراخانيان (قاراخانلى) را بين قرون 10-12 در آسياى ميانه تاسيس نموده اند. سلطانهاى قراخان=قاراخان هميشه از بين اين طائفه چيگيل انتخاب مىشده اند. كلمه "چگين" به معنى شاهزاده بوده معادل كلمه تركى "تكين" مىباشد. در استان آذربايجانى قزوين و بخشهاى مجاور آن به هر دو نام "چگين٫ چگينى" و "تكين" (تكين داغى) برخورد مىشود.

٦- نام برخى شخصيتهاى تاريخى ترك٬ از جمله پدر اوغوزخان٬ يكى از چهار فرزند چنگيزخان٬ پدر بزرگ ساتوق بوغرا خان موسس سلسله قاراخانى٬ نام خانى از اويراتها وּּ

گئرچه يه هو!!!