Tuesday, December 26, 2006

قوم ساوه عاشیق موحیطي (۳)



قوم ساوه عاشیق موحیطي (۳)

دوکتور علی قافقازیالي

5.6. “قوم-ساوه عاشیق موحیطيـن”ده اولان عاشیق - اوزان و ادبيیات اوجاقلاري:

چؤگور درسي آلان اؤیرنجی‌لر

قوم‌دا، عاشیق حسين علي حسيني‌ باشقانليغيني ياپديغي و رسمي مقاملارجا اونايلي (مجوزلی) بير “چؤگور ائوي ” واردير. بو چؤگور ائیيتيم (آموزش) اوجاغيندا گنج‌لره و اوشاقلارا چؤگور، بالابان و دايره درس‌لري وئريلمکده‌دير. هر دؤنمده ان آز 10-15 اؤیره نجی ائیيتيم آلماقدادیر. زامان زامان اؤیره نجی ساييسي داها دا آرتا بيلمک‌ده‌دير.



علی قافقازيالي ” قوم چؤگور ائوي ” نين مودورو عاشیق حسين علي حسيني ’د‌ن بيلگي آليرکن

آيري‌جا قوم‌دا، شاعيرلرین، يازارلارين و صنتچي‌لرين اولوشدوردوقلاري ” پينار “، ” حکيم هيدئجي”، ” آل ياسين “، ” تورک ادبيیات اوتاغي ” كيمي ادبی مجليسلر واردير. بو مجليس‌لر هفته‌نين بليرلي گونلرینده صوحبت توپلانتي‌لاري ياپارلار. بو گوروپلارا عاشیقلار دا داوام ائتمکده‌دير. حتتا بو مجليسلرده عاشیقلار دا پيروقراملار ياپماقدادیرلار.



” تورک ادبیيات اوتاغي ” جمعیيتنين اویه‌لري

حیدر بايات، غلام رضا باهاری، ائلشن اوريادلي، جلال ذولفقاراوغلو، فتح الله ذوقي، احمد رنجبری، كيمي يازار و شاعيرلر بير طرفدن موحیطين قدیم عاشیق و اوزانلارينين اثرلريني توپلاييپ ياييملاماقدا، بير طرفدن ده چاغداش عاشیقلارلا یاخیندان ايلگيله ن‌مک‌ده‌، اونلارلا ايلگي‌لي قزئته، درگي و اينتئرنئت صحیفه‌لرینده يازيلار يازماقدادیرلار.



” آل ياسين ادبی مجليس”يندن بير گؤرونتو

دیگر ياندان يازار بختيار فرخ، عاشیقلارلا قوم تئلئويزييونوندا تورک عاشیق‌لیق گله‌نه‌یی اوزه‌رینه‌ پروگراملار ياپماقدا، گؤردویو ” استریو شباهنک (ائل‌سئوه‌ن) ” آدلي موزيک ائوي واسيطه‌سیله يئنه بو عاشیقلارين اثرلريني ‌سی‌دی‌لره قئید ائده‌ره ک خالقا سونماقدادیر. ” استریو خيام ” آدلي باشقا بير موزيک قئید ائوي داها واردير. اورا عاشیقلارين اثرلريني سی‌دی‌لره قئید ائدیب، ساتيشيني ياپماقدادیر.

بو چاليشمالارا يوکسه ک مدرسه تحصیلي آلميش و ” موللا ” عونواني داشی‌یان عئلم آداملاري دا قاتيلماقدادیر. قوم كيمي ايران موسلمانليغينين مرکزی دوروموندا اولان بير شهه رده بو چاليشمالارين ياپيلماسي تورک عاشیق‌لیق گله‌نه‌یی آدينا چوخ اؤنه ملي بير دورومدور.

بو موحیطده عاشیقلار قهوه‌سي یوخدور. چونکو عاشیقلار قهوه‌سينه خوش باخیلماییر. عاشیقلارين، قهوه‌لرده، تصادوفی بيره آرايا گلديکلري يئرلرده چؤگور چاليپ تورکو اوخومالاريني و یا حيكايه آنلاتمالاريني اويغون گؤرمه‌ییرلر. اونلارا گؤره عاشیقلار، بير يئره موطلقن دعوت اوزه‌رینه‌ گئتمه‌ليدير. گئتدی‌یی مکاندا بولونانلار دا عاشیق ايچين، اونو دينله‌مه‌ک ايچين توپلانميش اولماليديرلار.

عاشیقلار، گئنل‌لیک‌له قیز ايسته‌مه‌، سؤز کسمه‌، نيشان دویون مراسيملرینده، دویونلرده/تويلاردا، سوننتلرده (ختنه سوران)، قوتلاما تؤره‌نلرینده (جشنلر)، عسکره گئده‌نلر ايچين ياپيلان شؤله نلرده، محللی، ميللی بايراملاردا و بعضی دينی گونلرده چاليپ سؤيله‌مکده‌ديرلر. عاشیقلار چؤگور چالار، اوخور و اوخودوغو ماهنی‌نی يوروملارلار.

5.7. قوم-ساوه عاشیق موحیطينين خالق حيكايه لري و دستانلاري:

1. اوستاد تئلیم‌خان
2. خوندابلي (خوندابلي) مهجور
3. گرگرلي محمد
4. خان عسگر
5. کؤر اوغلو حيكايه‌لري
5/1. ارزوروم سفري
5/2. توقات سفري
5/3. [1] دورنا تئلي
5/4. دربند سفري
5/5. ايواز
5/6. دمیرچی اوغلو
5/7. دلیکلي داش
5/8. کورداوغلو حسن
5/9. بولو سردار
5/10. کئچه ل همزه (قيرآت)
6. خسته قاسيم
7. شیرين بيرچک
8. بهرام خان
9. محمود ايله پري
10. شاه ایسماعیل
11. اصلی و کرم
12. غريب و شاه صنم
13. افروز معصوم
14. ورقا ایله گولشاه
15. طاهير ميرزا
16. محمود نيگار
17. قوربان خان
18. ايمراه (ائمراه)
19. وانلي کؤچک (کؤچک ریضا)
20. ارزو قنبر
21. کیقباد
22. کلبی، علی کلیبرلی
23. اسد نيظام
24. سئيدی
25. عابباس توفارقانلي
26. حسرت
اوستاد تئليم خان، خوندابلي مهجور و اسد نيظام آدلي حيكايه لر بو موحیطه اؤزه‌ل خالق حيكايه لري‌دير.

5.8. قوم-ساوه عاشیق موحیطي‌نين عاشیق هاوالاري:

کلکی‌لر

1. يورغون کلکی
2. کلله کلکی
3. کؤسه‌لر کلکی‌سي
4. کؤچ کلکی
5. گون کلکی
6. دوه زنگی کلکی
7. کلکی شیرازی
8. يول کلکی
9. يئکه باغ کلکی
10. يارجانلي کلکی
11. يورد کلکی

گرایلی‌لار

کلله گرایلی
کسمه‌ گرایلی
ساللاما گرایلی

لئيلانالار

1. راستا
2. بير آياق
3. ايکي آياق
4. اوچ آياق
5. دؤرد آياق
6. بئش آياق
7. يئري ها يئري
8. جانيم اينجه بئل
9. ملک ملک
10. قارا خان
11. ترلان جئيران
12. سلبي‌ناز
13. يايخان
14. ناري ناري
15. توولاما
16. نئوازئينيم

باشقا هاوالار

2. شيکسته
3. زرگری (علی بالا)
4. کرم
• دو بئيتی
• کسمه‌
7. تورکمنی
• مهتر خانی
• ميرزاجان بحری
10. کوراوغلو (اغاج آغاج)
11. رودباري
• سادا رودباري
• علی بالا رودباري
14. نئينيم
• شهریاری
• گل گل
17. موصطافا بئگ
• هشترخانی
19. عوثمانلی
• عاشیق سلمان
• قيز ننه‌ن اؤلسون
• مارال

قوم-ساوه عاشیق موحیطينين عاشیق هاوالاري گئنل‌لیک‌له غملی، حوزونلو هاوالاردير. بونون سببيني عاشیق حسين علي حسيني بئله آچيقلاییر: ” بيزيم چؤگورون، بالابانين، سازين (زورنا)، چاويرين (نئي) و دايره نين (دف) حالت ـی روحیيه‌سی ايله بيزيم شاهسئوه ن، تورکمان، ساوه تورکلري‌نين حآلت-ي روحييه‌سی بيردير. بيزيم بو بؤلگه‌نين تورکلري کؤچه ری اولدوقلاريندان، دواملي يئر دئییشديرديکلریند‌ن، داغلاردا يايلاقلاردا، قیشلاقدا، یایلاقدا بولوندوقلاريندان غوربت ده‌ديرلر. کده رلي و حوزونلودورلر. اونلارين هاوالاري هر زامان غملیدير. بيزيم موسيقيميزين سازيميزين چؤگوروموزون تملي ” شور ” کؤکونده‌دير. بيزيم ان شن هاواميز بئله حوزونلودور. اوستاد تئلیم‌خان دئییر کي:”

وطندن آيريلديم يول ايکي اولدو،
هئچ بيلميره‌م هانسي يولو گئده‌م من؟
ائي آغالار هئچ کس غریب اولماسين،
غريبين نالاسي داغي يانديرار. ”

5.9. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’ني بسله يه ن قایناقلار:

قوم-ساوه عاشیق موحیطي عاشیق‌لیق گله‌نه‌یی نين تملينده و روحوندا، تورک سويونون جهان حاکيمييتي ايدئالينين و نيظام-ی عالم ایدئاللری‌نین غئیرتینی؛ تورک سويونون اولو داغلاري، يايلاقلاري مکان توتما و بورالاري صاحیبسیز بیراخماما دوشونجه‌سيني، تورک گؤچه‌به حاياتينين آيريليق فصلینی، قاووشما جوشقوسونو؛ ائنگين يايلاقلارينين ائنگينلي‌یيني، سارپ داغلارينين هئيبتي‌ني؛ تورک سويونون سايه‌سيند‌ن اوزاق اولمايان يابانيل-ائوجيل حئيوانلارين خيصلت‌لرینی، قورد اولاماسینی قوزو مله‌مه‌سینی، آت کیشنه‌مه‌سینی، جئیران قاچیشینی، گؤیه رچین اؤتوشونو )(اوخوماسینی)، قارتال سوزوشونو سس سس، نوتا نوتا دويماق مومکوندور.

يئنه بو بؤلگه‌ عاشیق‌لیق گله‌نه‌یینين تملینيده تورک کولتورونون اصلی عونصورلاري اولان دده قورقود باشدا اولماق اوزره تورک خالق حيكايه لرينين، گلميش گئچميش اوستاد عاشیقلارين سس‌لرينين، سؤزلرينين، سازلارينين ايزلري، تکیه-صوفی اوجاقلارينين نفسي واردير.

تورک عاشیق‌لیق گله‌نه‌یی، تورکلر ايسلام ديني داييره سينه گيرديکدن سونرا ايسلامی ده‌یه رلرد‌ن چوخ ائتگيله نميش، داها سونرا طریقت-تکیه موحیطلرینده‌ن گله ن عاشیقلارلا عاشیق ادبیياتي داها دا ايسلامی اؤزه‌ل‌ليک قازانمیشدیر. دیگر ياندان خالقين طلبي ده گؤز اؤنونه آليناراق احمد يسوی، نسيمی، ختايی، يونوس ایمره كيمي تکیه-تصوووف موحیطي شاعيرلرينين اثرلري عاشیقلارين ديليندن ساز ائشلي‌یينده خالقا سونولموشدور.

بؤيله‌جه عاشیق شئعری تکیه- تصوووف ادبیياتينين رنگييله چوخ بويانمیشدیر. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نده ده عاشیقلار، XVIII يوزايلين بٶيوک اوستادلاريندان تکیه-تصووف شاعيري تئلیم‌خان`ين چوخ تاثیری آلتينداديرلار. هئچ بير عاشیق یوخدور کي تئلیم‌خان’دان شئعر اوخويوپ، تورکو سؤيله‌مه‌سين. دئمک هر دویون درنکده اوخونان تورکو و شئعرلرین %80-90’ي تئلیم‌خان’دان‌دير. دیگر ياندان بو عاشیق موحیطينده‌ بولونان تورک موسلمانلارين آز بير قیسمي علوی، بٶيوک بير قیسمي ايسه شيعه اينانجينداديرلار. شیعه اينانجيني اساس آلان ايران یؤنه‌تیمي هر قیسمدن اولدوغو كيمي دولايلي اولاراق عاشیقلاردان دا دينی، مذهبی اثرلر طلب ائتمکده‌دير. بير زامانلار قوزئی آذربایجان عاشیقلاري کومونيست یؤنه‌تیمين باسقی و طلبي دوغرولتوسوندا کومونيست ايدئولوژيني اؤوه‌ن و تبليغ ائده‌ن اثرلر ووجودا گتيرديکلري كيمي بورادا دا عاشیقلار ايسلامی رئژيمين قئید اؤرتولو و دولايلي طلبی ایله ايسلامی اثرلر ووجودا گئتيرمکده‌ديرلر. بؤيله‌جه قوم-ساوه عاشیق موحیطی عاشیقلاري، اثرلرينده دينی قونولارا چوخ يئر وئرمکده‌ديرلر. علوی-بئکتاشی تورک عاشیقلاري ايسه ذاتن ازلدن بري طریقت تعصصوبوايچه‌ريسينده‌ديرلر. صنعت و ادبیيات اثرلرينده دينی اينانچلاريني تره‌ننوم ائتمکده‌ديرلر.

عاشیقلارين پيروقراملارينا باشلارکن اوخودوقلاري ساده‌جه بو ايکي شئعر بئله قوم-ساوه عاشیق موحیطينين اساسلانديغي شئعرلري گؤسته رمکده‌دير:

” خوش گونلرده توي بايرامدا،
اوخور سازين، چالار عاشیق.
سازينان مجليسه گيره‌ر،
بير خوشلوغو سالار عاشیق.

عاشیق سؤيله ر شریعتد‌ن،
طریقت و معريفتدن،
آيري دوشمه‌ز حقیقتدن،
دوغرو يولدا قالار عاشیق. ”
(بو ایکی شئعر علی رمضانی`دان آلینمیشدی)

5.10. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب چاغداش عاشیقلار:

عاشیق عابباس شاهبوداغی (ساوه 1956)
عاشیق علی جمالی (مردآباد-کرج 1966)
عاشیقعلی رمضانی (ساوه 1949)
عاشیق علی رشیدی (ساوه 1971)
عاشیق علی صدیقی (گؤرمه‌ عؤذورلودور. ساوه 1971)
عاشیق عابباس ملاييرلي (مالايير 1956)
عاشیق احمد رحيمی (ساوه 1946)
عاشیق عسکر قوربانی (قوم 1971)
عاشیق اسد زيارتی (فراهان-اراک 1956)
عاشیق حیدر محمودی (همدان 1936)
عاشیق بالاخان دانيش بايات (ساويج بولاق 1946)
عاشیق ابوالفضلی ذوقی (ساوه 1968)
عاشیق عرشداد جلالي (ساوه 1976)
عاشیق فتح اللهی ولی‌خانی (قوم 1963)
عاشیق حسن ميرزايی (قوم 1958)
عاشیق حسين علي حسيني (ساوه 1970)
عاشیق حسين ياری (ساوه 1968)
عاشیق حسين آوشار (افشار) (همدان 1972)
عاشیق ايبراهيم قديرنييا (بويین زهرا !973)
عاشیق قیاس جباری (قاراقان 1946)
عاشیق لطیف یونسی (بويون زهرا 1966)
عاشیق مهدی سردی (ساوه 1972
عاشیق محمد رضا ميرزايی (ساوه 1970)
عاشیق مسیح الله رضایی (قاراقان1946)
عاشیق ميرزآقا مجیدی (بويون زهرا 1961)
عاشیق محمد خوشرو (قوم 1968)
عاشیق محمد آفشار (قاراقان1961)
عاشیق محمد باقری (همدان 1962)
عاشیق محمد چیراغی (قوم 1973)
عاشیق محمد عزتی (قوم 1973)
عاشیق محمد علی صحرايی (ساوه 1949)
عاشیق نعمت چيناري (قاراقان1972)
عاشیق نصرت الله زرگر (شهریار-کرج 1961)
عاشیق رضا حاج‌عرب (بويین زهرا 1973)
عاشیق صفر دانئکی (قاراقان1941)
عاشیق ستار خیدمتی (ساوه 1965)
عاشیق تقی موحیط (ساوه 1962)
عاشیق ولی‌الله ميرزايی (قاراقان1964)

5.11. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب چاوير (نئي) چالانلار:

ابوالحسن موحیط (ساوه 1940)
تقی موحیط (ساوه 1962)

5.12. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب بالابانچيلار:

اسکندر مجیدی (همدان 1965-2001)
عابباس ایسماعیلی (ساوه 1946)
عابباس چيناری (قاراقان1971)
عابباس زند (قوم 1971)
علی نظری (کرج 1971)
علی شهابانی (قوم 1986)
علی ذولفقاری (ساوه 1971)
بهنام جاويری (ساوه 1966)
بهرام بهروزی (ساوه 1960)
داوود هوشيار (ساوه 1961)
اکبر چيناری (قاراقان1966)
امیر موحیط (ساوه 1976)
اسد‌الله جوانمرد (ساوه 1956)
حوکمعلی ايسلامی (ساوه 1966)
حسین علي حسيني (ساوه 1970)
حسین حقیقی (قوم 1974)
حسین خوسره‌وی (ساوه 1966)
ایبراهيم ديلدوز (قاراقان1966)
کييومرث دانئکی (قاراقان(1971)
محمود ريضوان (ساوه 1958)
محمود بولبول (ساوه 1971)
محمد جوانمرد (ساوه 1981)
محمد چيناری (قاراقان1976)
محمد دده خانی (مه‌رداغا 1951)
محمد جعفری (همدان 1965)
مرتضی هفتانی (ه راق -تفرش 1970)
رسول عزیزی (قاراقان1971)
رضا بهمن (ساوه 1976)
رضا خلج (قاراقان1966)
رضا ملکی (قوم 1966)
رضا ضابيطی (زرند-ساوه 1971)
صیفت علی‌وئردی (قاراقان1956)

5.13. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب دايره چالانلار:

حسن سولئيمانی (همدان 1925-1985)
رحیم بهروزی (ساوه 1976-2001)
حسین استخری (اراک -استخر 1958)،
حسین کريمی (ساوه 1970)
سید علي امیری (همدان 1966)،
سید امیر عقیلی (همدان 1976)

5.14. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب ساز (زورنا) چالانلار

بيت‌الله بهرامی (ساوه اؤلوم. 1996)
محرم نجفی (ساوه 1951-2001)
حسین علی آقاخاني ( ساوه 1956-2001)
ميرزه علي معصومی (ساوه 1965-2001)
عابباس ایسماعیلی (ساوه 1946)
عابباس چيناری (قاراقان1971)
عابباس زند (قوم 1971)
عبد‌الله زرنگ (ساوه 1956)
علی شهابانی (قوم 1986)
علی ذولفقاری (ساوه 1971)
بهنام جاويری (ساوه 1966)
بهرام بهروزی (ساوه 1960)
بشیر تورکمندار میانالی (ه راق 1951)
داوود هوشيار (ساوه - 1961)
اکبر چيناری (قاراقان1966)
علی صدیقی (امادير)(ساوه 1971)
امیر موحیط (ساوه 1976)
اسد‌الله جاوانمرد (ساوه 1956)
حبیب سازاندا (ساوه 1946)
حوکمعلی ايسلامی (ساوه 1966)
حسین علي حسيني (ساوه 1970)
حسین حقیقی (قوم 1974)
حسین خوسروی (ساوه 1966)
ايبراهيم ديلدوز (قاراقان1966)
اسفندیار خيديری (قوم 1966)
کييومرث دانئکی (قاراقان(1971)
کورد اکبر قاراچايلي (ساوه 1951)
محمود فلاح (ساوه 1940)
محمود ريضوان (ساوه 1958)
محمود بولبول (ساوه 1971)
محمد آفشار (قوم 1966)
محمد جاوانمرد (ساوه 1981)
محمد چيناری (قاراقان1976)
محمد قوربانی (قوم 1965)
محمد دده خاني (مه‌رداغا 1951)
منصور باقرآبادلي (قوم 1971)
منوچهر بهرامی (ساوه 1976)
مرتضی هفتانی (ه راق -تفرش 1970)
نعمت باقرآبادلي (قوم 1966)
رسول عزیزی (قاراقان1971)
رضا بهمن (ساوه 1976)
رضا خلج (قاراقان1966)
رضا مارال (قوم 1971)
رضا ملکی (قوم-1968)
رضا ضابيطی (زرند-ساوه 1971)
روح‌الله شاه حسيني (قوم-1981)
اسدالله خوشنوار (ساوه 1964)
صیفت علی‌وئردی (قاراقان1956)

5.15. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نه منسوب داوول چالانلار:

شمس‌‌الله بهرامی (ساوه 1940؟- 2004)
عابباس شاهبوداغی (ساوه 1956)
عبدالله قمبری (مه‌رداواد 1961)
علی باقرآبادلي (قوم 1981)
علی نظری (کرج 1971)
بايرام نظری (ساوه 1965)
بهروز باقرآبادلي (قوم 1976)
اسد ایسماعیلی (ساوه 1961)
حسن ذاکيری (ساوه 1973)
حسين کريمی (ساوه 1970)،
کمند چيناری (قاراقان1956)
محمود ایسماعیلی (ساوه 1976)
مجید آفشار (قوم 1986)
محمدلی چيناری (قاراقان1956)
محمد صبور (ساوه 1960)
حمد جعفری (همدان 1965)
رستم قمبري (مه‌رداوات 1966)
يد‌الله محمدی (قوم 1971)

5.16. قوم-ساوه عاشیق موحیطي’نده چؤگور ياپانلار:

اونلو چؤگور اوستالاريندان ارمني اصيللي اوستا نريمان، اوستا آرمنئک و اوستا شئماور اولموشلار. اوستا نريمان`ين اوغلو اوستا نريمان تهران’دا ياشاماقدادیر و چؤگور ائعمالاتخاناسي واردير.

اوستا صفرعلی مقصودی (اوستا نئريمان`ين چيراغي)، اوستا احمد آغايی رحیمی و اوستا رضا فراهانی قوم-ساوه عاشیق موحیطي’ين اوستا ساز ائعمالاتچيلاريدير. يئنه اوستا رضا فراهانی’نين قوم’دا، اوستا صیدقعلی موحيببی و اوستا سید رسول’ون ساوه’ده ائعمالاتخانالاري واردير.

اوستا سید رسول’ون سول قولو بيله‌کدن یوخدور. السيز قولو ایله هم چؤگور ياپماقدا، هم ده چؤگور، تار و سه‌تار چالماقدادیر.

لوطفن بو یازی حاقدا نظر‌لری‌نیزی بیزه گؤنده‌رین:

[2] akafkasyali@ho…
[3] heydarbayat@gm…

0 Comments:

Post a Comment

<< Home