گذري بر يك رويداد تاريخي ؛ ستارخان و باقرخان در قزوين

گذري بر يك رويداد تاريخي ؛ ستارخان و باقرخان در قزوين

در ميان رويدادهاي تاريخ معاصر قزوين، به ويژه در مقطع پس از فتح تهران توسط مشروطه ‌خواهان، ورود ستارخان و باقرخان، دو چهره برجسته ملي و اثرگذار در انقلاب مشروطيت ملت ايران به قزوين از اهميت قابل اعتنايي برخوردار است.

ستارخان و باقرخان كه به دنبال فتح تهران و استقرار دولت مشروطه دچار اختلافات شديدي با حاج مخبرالسلطنه، والي آذربايجان شده بودند از سوي حكومت به تهران دعوت شدند تا ضمن تجليل از خدمات وطن‌پرستانه آنان، از شدت دامنه اختلافات بين اين دو و والي آذربايجان كه سبب اختلال در اداره امور آذربايجان گرديده بود نيز كاسته شود.

بيست و هشتم اسفند سال 1288 شمسي، اين دو شخصيت ملي در مسير حركت از تبريز به سمت تهران، در ميان استقبال باشكوه مردم كه با برپا داشتن طاق‌نصرت‌هاي فراوان و آذين‌بندي خيابان‌ها و معابر انتظار آنان را مي‌كشيدند، وارد قزوين شدند.

باقر عاقلي در «روزشمار تاريخ ايران از مشروطه تا انقلاب اسلامي» در باره جريان سفر اين دو به قروين مي‌نويسد: «ستارخان سردار ملي و باقر خان سالار ملي، تبريز را به قصد تهران ترك گفتند، در مسير سردار و سالار در تمام شهرها طاق‌نصرت برپا شد و مردم مقدم آن دو مبارز را گرامي داشتند. قزوين بيش از هر شهري، مقدم ستارخان و باقرخان را گرامي داشت و در خيابانهاي مسير مجموعاً 12 طاق‌نصرت برپا كردند. ستارخان پس از تشكر از مردم مشروطه‌خواه قزويني در قبرستان [آمنه‌خاتون] شهر حضور [يافت] و بر مزار مشروطه‌خواهان فاتحه خواند».

احتمال بروز درگيري بين روس‌ها و مجاهدان تبريزي

ورود ستارخان و باقرخان و همراهان مسلح‌‌شان به قزوين هنگامي صورت مي‌گرفت كه نيروهاي اشغالگر روسي در اين شهر حضور داشتند و با حركت و مانور مسلحانه مجاهدان تبريزي در شهر بيم بروز درگيري بين آنان و سربازان روس مي‌رفت.



ستارخان و باقرخان در سفر به قزوين در سال ۱۲۸۸ شمسي در منزل شادروان اميني با حضور جمعي از علما و سرشناسان شهر و تني چند از مجاهدين - نفر سوم نشسته از راست در كنار ستار‌خان، محمدعلي‌ آقاي اميني است.

در «فتح تهران، گوشه‌هايي از تاريخ مشروطيت» در باره چگونگي اين ماجرا آمده است: «در آن هنگام قزوين تحت سلطه روس‌ها بود و چون همراهان ستارخان و باقرخان مسلح بودند، همين امر ممكن بود بين آنها و سربازان روسي تصادم و برخوردي ايجاد كند. به همين خاطر اسماعيل نوبري، وكيل آذربايجان در مجلس طي تلگراف رمزي به [اسماعيل] اميرخيزي [از همراهان ستارخان] از او خواست با توجه به حضور روس‌ها در شهر، خوب است ستارخان مانع از ورود مسلحانه افراد خود به قزوين شود. ستارخان كه سخت مغرور بود افرادش كه بعضي تفنگ را بر دوش و بعضي آويخته به زين داشتند، فرمان داد كه همه تفنگ‌ها را بر سر دست بگيرند و به اين ترتيب از وسط شهر بگذرند و ضمناً به باقرخان كه جلوتر رفته بود پيغام داد كه افراد او نيز چنين كنند.

به اين ترتيب، اين افراد سركش و جسور از وسط روس‌ها گذشتند و خوشبختانه اتفاقي هم روي نداد».

سفارت روسيه تزاري در تهران كه در آن مقطع مركز فرماندهي عمليات نيروهاي اشغالگر روسي در منطقه نيز به شمار مي‌رفت، در گزارشي به وزارت امورخارجه دولت روسيه، چگونگي ورود اين دو شخصيت ملي به قزوين را اينگونه منعكس نموده است: «ستارخان و باقرخان به قزوين وارد شدند. چند روز ديگر انتظار مي‌رود به تهران وارد شوند. استقبالي با شكوه از آنان ترتيب داده مي‌شود. مردم بي‌شماري به استقبال آنان تا قزوين رفته‌اند».

ستارخان و باقرخان كه پس از ورود به قزوين در منزل ميرزاحسن شيخ الاسلام و حاج محمد علي اميني سكني‌گزيده بودند پس از چهار روز اقامت در اين شهر و ديدار و گفت‌وگو با برخي از شخصيت‌هاي محلي، با بدرقه شايان توجه مردم، قزوين را به مقصد تهران ترك كردند.

سفر ديگر ستارخان به قزوين

تنها سه ماه پس از اين رويداد، به دنبال بروز برخي درگير‌ها و نا آرامي‌ها در تهران كه با واكنش محمد‌ولي خان تنكابني (سپهدار اعظم) رييس الوزراء همراه بود و او به صورت قهر تهران را ترك و به رشت رفت، ستارخان براي رفتن به رشت و بازگرداندن رييس الوزراء به تهران، بار ديگر به قزوين آمد.

روزنامه رعد در شماره 10 خود كه در ششم تيرماه سال 1289 شمسي منتشر شده است در ستون «اخبار شهري» خود در باره ورود ستارخان به قزوين اين گونه آورده است: «شب شنبه، دو ساعت از شب گذشته ستارخان به همراهي؛ مختارالسلطنه و وكيل‌التجار و پنج شش نفر آدم‌هاي ستارخان وارد منزل حاجي محمدعلي آقاي اميني شده، توقف نمودند. حضرت حكمران و رييس نظميه الي ساعت چهار در آنجا تشريف داشتند و امروز صبح از اداره ارباب بهمن فرستاده، دستگاه به جهت رفتن آقاي ستارخان خواستند- گفته شد دستگاه نداريم و راه هم خراب است- به همراهي ايشان از قزوين چند نفري از محترمين انتخاب شده كه به رشت رفته، آقاي رييس‌الوزاء را به طهران عودت دهند. گويا يكي از منتخبين اعتماد‌التجار باشد».

منابع:

سيماي تاريخ و فرهنگ قزوين – دكتر پرويز ورجاوند، ج1، نشر ني
روزشمار تاريخ ايران از مشروطيت تا انقلاب اسلامي- دكتر باقر عاقلي، ج1
فتح تهران «گوشه‌هايي از تاريخ مشروطيت»- دكتر عبدالحسين نوايي، انتشارات بابك،
كتاب نارنجي، ج4