Wednesday, March 09, 2011


گونئي آزه‌ربايجانˊين قزوين بؤلگه‌سينده‌ن: واعيظ قزوينيˊنين توركجه قوشوقلاري



مئهران باهارلي



http://qezvin-az.blogspot.com/


اون يئددينجي يوز ايل تورك و آزه‌ربايجان قوشاري ميرزه محه‌ممه‌د رفيع (موللا رفيع، رفيع الدين) واعيظ قزويني تورك آزه‌ربايجان صفه‌وي اركله‌تي (دئوله‌تي) دؤنه‌مينده ايصفاهاندا ياشاميشدير. او اصله‌ن گونئي آزه‌ربايجانˊين قزوين بؤلگه‌سينده يئرله‌شه‌ن صفي اووا (صفي آباد) كندينده‌ندير. ميرزه محه‌ممه‌د رفيع، قزوين جاميع مسجيدي باشراسي (ايمامي) اولان موللا فتحوللاه واعيظ قزوينيˊنين تورونودور و اونون اؤلومونده‌ن سونرا يئرينه گئچميشدير. واعيظ قزويني صفه‌وي خاقانلاريندان (پادشاهلاريندان) شاه عابباس، شاه صافي، ايكينجي شاه عابباس و شاه سولئيمان دؤنه‌مله‌ريني گؤرموشدور. آراشديرماجي سادات ناصيريˊيه گؤره واعيظ قزويني ١٦١٧ده آنادان اولوپ ١٦٧٨ده اؤلموشدور.


واعيظ قزوينيˊنين ياپيتلاريندا قوللانديغي اساس ديل فارسجادير. آنجاق اوندان آز ساييدا توركجه قوشوق دا اليميزه گليپ اولاشميشدير. پروفئسور تورخان گنجه‌ييˊيه گؤره بو توركجه قوشوقلار اون يئددينجي يوز ايلده ايصفاهاندا گليشمه‌كده اولان تورك قوشوغونون يازيم و آغيز اؤزه‌لليكله‌رينين اؤيره‌نيلمه‌سي باخيميندان اؤنه‌مليدير.


واعيظˊين توركجه يازديغي قوشوقلار لوندوندا بيريتانييا موزه‌سينده؛ بئرلين اركله‌ت و ايستانبول نور-ي عوثمانييه پيتيك ائوله‌رينده (كيتابخانالاريندا) اورتايا چيخاريلميشدير. بئرلين اركله‌ت پيتيك ائوينده اولان اليازما، ١٦٨٠ نجي ايلده كؤچورولوپ واعيظ قزوينيˊنين ياپيتلاري تمه‌لينده دوزه‌نله‌نميش (ترتيب ائديلميش) سئچمه‌له‌ردير. بو اليازما واعيظ قزوينيˊنين لوندون بيريتانييا موزه‌سينده اولان اليازماداكي توركجه ٩ غزه‌لينده‌ن فرقلي اولان ٢ غزه‌ل ايله بيرليكده ٤ روباعي و ٢ تركيب بنديني داها قاپسايير.


واعيظ قزوينيˊنين ايران ميللي كيتابخاناسيندا دا، ٨ يازما نوسخه‌سي توپلانميشدير. بونلاردان ايكيسي ايران ميللي كيتابخاناسي، ايكيسي سادات ناصيريˊنين اؤزه‌ل كيتابخاناسي، ايكيسي مجليس كيتابخاناسي و ايكيسي ده آستان-ي قودس-ي رضه‌وي كيتابخاناسينا (كتابخانه آستان قدس رضوي) عاييددير. بو سككيز ال يازما نوسخه، چوخ ساييدا باشقا توركجه يازمالار كيمي، ساييم و اوناريم چاليشمالاريندان دولايي اوزون سوره‌دير اوخويوجو قوللوغوندا يئر آلماماقداديرلار.


پروفئسور تورخان گنجه‌يي، قوشارين لوندوندا بيريتانييا موزه‌سينده ساخلانيلان فارسجا ديواني اليازماسيندان توركجه دوققوز غزه‌ليني ايلك كز اوزه چيخارداراق ١٩٧١ ينجي ايلده ايستانبولدا باسيلان تورك ديلي و اده‌بيياتي درگيسينده يايينلاميشدير (٢٧، صص ١٩٢-١٨٦).


واعيظ قزويني ديوانينين بيليمسه‌ل-اله‌شديره‌ل بتييي (عئلمي-تنقيدي متني) ١٩٧٩ ينجي ايلده دوكتور سئييد حسه‌ن سادات ناصيري ساريسيندان باسيلميشدير (موسسه مطبوعاتي).


٢٠٠٥ ايلينده تئهراندا واعيظ قزوينيˊنين ديواني يوخاريدا آدي گئچه‌ن سككيز يازما قارشيلاشديريلاراق عسگر عئلمي ساريسيندان باسيلميشدير (ديوان واعظ قزويني، ١٣٨٣، انتشارات ما، تهران). بو باسقيدا قوشارين ٩ توركجه قوشوغونا يئر وئريلميشدير.


سون دؤنه‌مده واعيظ قزوينيˊنين توركجه قوشوقلاري، تورآرادا (اينتئرنئتده) ايكي كز يايينلانميشدير: واعيظ قزوينيˊنين توركجه شئعيرله‌ري (Vaiz-i Kazvini ve Türkçe Şiirleri, İsrafil Babacan. Türkiyat Araştırmalar Dergisi- 167 ) و اون يئددينجي عصر آزه‌ربايجان ليريكاسي-اونتولوقيياسي (XVII Əsr Azərbaycan Lirikası, Antologiyası). بو يايينلارين هر ايكيسي ده بير سيرا يانليشليقلارا يول وئرميشله‌ردير.


بيرينجي قوشوق


وئرمه چوخ رنگي-ي گول عاريض-ي جانانيميزا

گيرمه ائي باده-يي گول رنگ بيزيم قانيميزا


اول نه روخدور، نه طراوه‌ت كي اونون فئيضينده‌ن

گول اولور خار، اگه‌ر ال وورا دامانيميزا


اول نه لبدير، نه دهاندير، نه حلاوه‌تدير بو

كي شكه‌ر سؤزله‌ري اود سالدي بيزيم جانيميزا


نئجه كيم غونچا-يي سيراب گوله‌ر شبنه‌مده‌ن

اول گوله‌ر اوزلو گوله‌ر ديده-يي گيريانيميزا


گون كيمي سييرا قيليج دون گئجه بيزده‌ن گئچدين

نه بيليرسين كي نه گون گئچدي يازيق جانيميزا


خار-ي راه اولدو مسيحا كيمينه بير سؤزون

واي اگه‌ر بخيه الي يئتسه گريبانيميزا


ساييلير داد-و دئهيش خالق-ي جاهان ايچره بو گون

وئره فتوا اگه‌ر اول خصم بيزيم قانيميزا


ريزقيميز غوصصه‌ده‌ن از بس كي بوغازدا تؤكولور

نه عجه‌ب سايسالار [گر] آبيميزي دانه‌ميزه


مودده‌عي بيرله سؤزوم وار سوخه‌نوه‌رليكده

هاني بير حاكيم-ي عاديل يئته ديوانيميزا


هاني بير ديللي فغان عرض ائده واعيظ سؤزومو

بيزه توركي دييه‌ن اول يار-ي سوخه‌ندانيميزا


ايكينجي قوشوق


چاپقينچي اه‌يري باخيشي موژگان ياراغيدير

اول غمزه اوغرو گؤزله‌ري اوغرو ياتاغيدير


اول نووباهاردان گؤيول اودلاندي لاله تك

ياندي چيراغيميز، نه عجه‌ب عئشق اوجاغيدير


اول ظرف قاني آلمايا گر حوسندور شاراب

آل قاني آلا ساغه‌ر اگه‌ر يار ساقيدير


هر توك باشيمدا قطع-ي ره-ي عئشق ايله تيكه‌ن

هر رگ تنيمده داغ ايله بير گول بوداغيدير


اول طورره چؤهره آته‌شينده‌ن قالخميش توتون

اول اه‌يري قاش فيتنه اودون چاخماغيدير


اول يار وصلين ايسته‌ر ايسه‌ن، خالقدان اوزول

وحده‌ت كمه‌ندي عاشيقا جانان قوجاغيدير


دونيا ائوينده جود ائيله‌يه‌ن آخيره‌ت تاپار

آچيق ال اول كريم ايله، قونشو چاناغيدير


واعيظ اه‌ييلدي قدد قوجاليقدان اوراق تك

يعني بو يئرده‌ن ايندي بيچيلمه‌ك چاغيدير


اوچونجو قوشوق


گئچدي ايگيدليك گونو، ايندي خام اولماق چاغيدير

يئتدي بو تومار پايانا، بوكولمه‌ك چاغيدير


دؤندو آغيز ديشسيزليكده‌ن ايلان سوراخينا

آغلا آغلا بو آغيز بيرله، نه گولمه‌ك چاغيدير


گئتدي قوووه‌ت ديزله‌رده‌ن، اوتوراق اولماق گره‌ك

چون بينا سوستالدي، ديوارين تؤكولمه‌ك چاغيدير


گوجلو ياغار قاريليق قاري، اسه‌ر غم سرسه‌ري

نئجه اوز چين دوشمه‌سين، يوز قات بوزولمه‌ك چاغيدير


كس تعه‌للوق جيسم-ي خاكيده‌ن، بودور گلدي اجه‌ل

جان-ي شيرينيم بو سوزگئچده‌ن سوزولمه‌ك چاغيدير


روزگار ايله‌ن مودارا قيل بير ايكي گون دخي

چوخ چكيشمه ائي منيم عؤمروم، اوزولمه‌ك چاغيدير


عؤمر گئچدي جان-ي شيرينيم، گئچينمه تلخ كام

كام اؤزونده‌ن آل كي بوستانين پوزولماق چاغيدير


خالق-ي عاله‌م ايچره، واعيظ، چوخ موكه‌رره‌ر اولموشوق

باشا گل ائي عؤمر، باشدان ساوولماق چاغيدير


دؤردونجو قوشوق


الينده ساغه‌ر-ي گول، موفليسين آياغينا بنزه‌ر

اوزونده غازه-يي تر، گوندوزون چيراغينا بنزه‌ر


نظه‌ر كي باغ-ي جمالينا دوشدو، چيخماغي يوخدور

"بعينه" اول روخ-ي زيبا، بئهيشت باغينا بنزه‌ر


گؤز ايچره مردومه‌كˊي جاي وئرميشه‌م، نه عجه‌ب كيم

منيم گؤيولده‌كي او گول عوزار داغينا بنزه‌ر


جودا بولوپ سر-ي زولف-ي اوزونده‌ن اولدو پريشان

اؤزونده‌ن آيري دوشه‌ن عاشيقين داماغينا بنزه‌ر


آغاردي باش توكو، واعيظ، نه ايش گلير داخي سنده‌ن

داماق بو قوجاليقدا سحه‌ر چيراغينا بنزه‌ر


بئشينجي قوشوق


گر گلسه لوطفده‌ن گؤزه اول ماه پاره‌ميز

موشكول كي گلمه‌يه گؤزه آخير سيتاره‌ميز


بس گييسيله‌ر كي تيكميش ايدي جوور-ي تيغينه

بي درد بخييه قويمادي گؤز آچا ياراميز


تاپماز فوروغ-ي جووهه‌ريميز تا وطه‌نده‌ييك

اولماز چيراغ چيخماسا باشدان شراره‌ميز


دويدوق كي بو جاهان نه مقام-ي قراردير

اول دم كي وئرديله‌ر حره‌كه‌ت گاهواره‌ميز


توفان-ي فيتنه‌دير نه عجه‌ب گؤزگو سويو تك

گر باسماسين آياغ(ي) آرايا كناره‌ميز


عيبره‌ت گؤزونده گؤر نئجه بي ائعتيباردير

دونيا كؤچه‌ر دوزه‌تمه‌يه گئتمه‌ز نظاره‌ميز


از بس پور آبدير گؤزوموز اول موحيطده‌ن

بير قطره‌ييك ولئيك گؤرونمه‌ز كناره‌ميز


واعيظ ياراشماز بيزه جوز دردمه‌ندليك

بي چاره‌ليكده‌ن اؤزگه نه‌دير داخي چاره‌ميز


آلتينجي قوشوق


اؤزگه عاله‌مده مگه‌ر تؤكسه‌م غمينده‌ن ياشلار

يوخسا بو سئيلابا دؤزمه‌زله‌ر بو داغلار، داشلار


گئچسه گر لعل-ي لبينده‌ن آديميز، بو شؤوقده‌ن

داشلانير اشكيم كيمي خاته‌م گؤزونده‌ن قاشلار


اول باهار-ي حوسن-ي فئيضينده‌ن كي من مجنونويام

غونچا تك اطفال الينده آچيليرلار داشلار


تا قيليج چيخماز قينيندان، ظاهير اولماز جؤوهه‌ري

نور-ي چشميم وسمه‌ني نئيله‌ر او اه‌يري قاشلار


پاي تا سر اول پريوه‌ش جان-ي شيريندير، نه تن

جان چكه‌رله‌ر صوره‌تين گر چكسه‌له‌ر نققاشلار


لاله-وو گول دامه‌نينده هر سحه‌ر شبنه‌م دئييل

گئجه‌له‌ر روز-ي سيياهيمدان تؤكه‌رله‌ر ياشلار


پادشاه-ي مولك-ي فقريك، تختيميزدير پوشت-ي پا

تاج-ي دئوله‌ت دوست يولوندا وئريلميش باشلار


قوجاليق حيرصي كونون فيكر-ي سر-و سامان ائده‌ر

ايندي توتموش باشدان بو باشا گلميش ياشلار


تن قوجالدي واعيظ ايشده‌ن دوشدوله‌ر عقل-و حه‌واس

عؤمر از بس توند گئچدي قالديلار يولداشلار


يئددينجي قوشوق


دني آنجاق تره‌ققي ائيله‌سه، عالي مكان اولماز

زمين توز اولسا، باشي گؤيه يئتسه، آسمان اولماز


چوخ ايصلاح ايسته‌ر اينسان ووجودو تا كي ديل بيلسين

قله‌م يونولماينجا هر طره‌فده‌ن خوش به‌يان اولماز


گؤيول چاك اولمايينجا بيتمه‌ز اوندا معريفه‌ت توخمو

سؤكولمه‌ز تا زمين شوخم ايله باغ-و بوستان اولماز


سيغيشماز بو گؤيول.له‌ر عاله‌مينه شؤوكه‌ت-ي حوسنو

منيم درديم اونونچون كيمسه‌يه خاطيرنيشان اولماز


بير ايكي مصراع ايله‌ن اولماسان صاحيب سوخه‌ن، واعيظ

كي مووزون اولماق ايله‌ن هر چوبوق سرو-ي ره‌وان اولماز


سككيزينجي قوشوق


گؤيولل.ه‌ر يئرده جرياني، فغانلار گؤيده دورناسي

گؤزه‌ل آولاق ايميش لاچين باخيشليم عئشق صحراسي


زي بس پورجذبه اولموش بيسوتون شيرين ميثاليندان

عجه‌ب كيم آلمايا فرهاد الينده‌ن تيشه خاراسي


آخار آب-ي حه‌يات از بس بولانديق عؤمر باغيندان

نظه‌رده گيرباديندان بيلينمه‌ز سرو-ي رعناسي


چورور توپراقدا چون گنج-ي هونه‌ر بو كونج-ي ويراندا

كي بو جوز-ي زاماندا تانيمازلار غئير-ي عابباسي


ديل-و جاني غميندير، مولك-و مالي حاديثاتيندير

دئييرله‌ر خاجه دونيا داردير گؤر فاني دونياسي


گؤرور عاقيل بو دشتين لاله‌سينده‌ن چشم-ي ديل بيرله

كي داييم عيشره‌ت ايچره كولفه‌تي توي، ايچره‌دير ياسي


گؤزو خوشلوق اوزو گؤرمه‌ز تني آسوده‌ليك بيلمه‌ز

ديرييكه‌ن جان چكه‌ر، القيصصه مولك-و مال جوياسي


بو جاهيل خالق داييم بيربيرينده‌ن حاجه‌ت ايسته‌رله‌ر

تامامي بنده-و هئچ كيمسه بيلمه‌ز كيمدير آغاسي


سراپا درد-ي سردير، چوخ جاهان مالينا آلدانما

فراغه‌ت ايسته‌ر ايسه‌ن، واعيظ، الده‌ن وئرمه ايفلاسي


دوققوزونجو قوشوق


اگه‌ر گول.له‌ر غمينده‌ندير چمه‌نده بولبول افغاني

كيمين عئشقينده‌ن آيا چاكدير گولل.ه‌ر گريباني


سنين گول تك جمالين بير نظه‌ر تا پرده‌سيز گؤردو

گؤزوم هر لاله-يي سيرآبا دوشدو قاينادي قاني


گئچه سئيلاب تك گر داغا دورماز داش داش اوسته

قييامه‌ت قامه‌تي تا نئيله‌سين بو اپريميش جاني


اونونچون سرنيگون بخت-ي سيياهيم تك موشه‌ووه‌شدير

كي اول اوزده‌ن اوزاق دوشموش سر-ي زولف-ي پريشاني


حسه‌دده‌ن چاخناشيرلار بير بيره داغدا قارا داشلار

اوزون عكسي اولا گر بير نفه‌س آيينه ميهماني


سراسه‌ر بو نيياز-و عجزدير اول ناز-و ايستيغنا

ده‌يه‌ر حوسنون سراپاسينا عئشقين چشم-ي گيرياني


جاهاندا گؤرمه‌ديك واعيظ بيزيم مجنون تكي عاقيل

كي الده‌ن وئرمه‌دي بير لحظه هرگيز دشت داماني


اونونجو قوشوق


جبرسيز بير بيرينده‌ن آيريلماز كسه‌كله‌ر، داشلار

يو حاقين نئيچون ايتيرديله‌ر گؤزه‌ل يولداشلار


نولدو، يا رب، باشا وارماز بير بيرينين ايكي گؤز

واريثي بير آرخادان گلميش بو قارينداشلار


بو نيفاق اهلينين اؤز ضاييعينه (؟) بير باخ گؤر عه‌يان

اوزله‌رينده جيدالي گؤزله‌ر، قيليجلي قاشلار


ياپيشيپدير ديزه داييم حيله‌بازليق فيكري چون

بير نفه‌س اه‌يله‌نمه‌يه‌ن حاق سجده‌سينده‌ن باشلار


باغلايان چاغ بحر-ي رحمه‌ت فيكري قاپدي كؤنلومو

قالمادي قاييتسالار يوددان (؟) تؤكولموش ياشلار


سايديم اول عؤمر-ي گيرامينين سفه‌رده‌ن گلدييي

كيم، يئنه قاييتديلار يئتميشده‌ن اؤتموش ياشلار


ييغلايان چاغ هيجرده‌ن خندان گؤزوكدو قارشيدان

گؤزله‌ره آز قالدي قاييتسا تؤكولموش ياشلار


اون بيرينجي قوشوق


احبابا اولمايا ده‌يه يانميش سيتاره‌ميز

بيجا دئييل خلاييق ايچينده كناره‌ميز


دردا كي گؤرمه‌ديك همه-يي عؤمر گول كيمي

پئيمانه‌ميزده جوز جييه‌ر-ي پاره پاره‌ميز


بيتميشسه بخيه ديش كيمي آغزيندا ساچيلير

ديشينده گؤرسه تيغيني سكسه‌نسه ياراميز


تاخديق قولاغا دورر كيمي حاق سؤزله‌رين تامام

آرتار جنان خراجينا بو گوشواره‌ميز


عئشق اهلينين كمالينا كيم سر حئساب اولور

هر داغ باشيندا صيفر تك آرتار شوماره‌ميز


باش رعشه (؟) باشلاياندا اومارديم اويانالي (؟)

باشدان كونون اوشاق باش اولوب گهواره‌ميز


دؤردلوكله‌ر


ائي صنه‌م، قنديل تك وقف اولدو كؤنلوم دئيرينه

اود يانار باشيمدا باخماق فورصه‌تيم يوخ غئيرينه

ساييرام داغ-ي فراقه‌تده‌ن ووصال اه‌يياميني

بو دويونله‌ر الده تسبيح اولدو ذيكر-ي خئيرينه


اه‌ووه‌ل سؤزو صافي طبعله‌رده‌ن سوزدور

اوندان سورا اهل-ي طبعي اوندان قيزدير

گر حاق سؤزو آجي اولا، شيرين سؤزه قات

هر كوزه‌يه بير قطره گولاب داميزدير


قيسا سؤزلوكQısa Sözlük :


اپريميشƏprimiş : پوسيده، از كار افتاده

اركله‌تƏrklət : دولت

اوزولÜzül : جدا شو، بريده شو

اولاشميشديرUlaşmışdır : رسيده است

اومارديمUmardım : اميد مي داشتم

اوناريمOnarım : تعمير

اه‌يله‌نمه‌كƏylənmək : متوقف شدن، سرگرم شدن

اؤتموشÖtmüş : رفته، گذر كرده

ايگيدليكİgidlik : جواني، رشادت

آراشديرماجيAraşdırmaçı : محقق، پژوهشگر

آغاAğa : ارباب

آلAl : سرخ

آولاقAvlaq : شكارگاه

باشراBaşra : امام

بتيكBətik : متن

بولانديقBulandıq : آشفته، درهم

بولوپBolup : شده (اولوپOlup )

بيرلهBirlə : به همراه، با

پيتيك ائويPitikevi : كتابخانه

تمه‌لTəməl : اساس

تورآراTorara : اينترنت

تورونTorun : نوه

تويToy : جشن

جيداليCıdalı : نيزه دار

چاپقينچيÇapqınçı : غارتگر

چاخناشماقÇaxnaşmaq : به هم خوردن، متلاطم شدن

چاغÇağ : زمان

چاناقÇanaq : كاسه

خاقانXaqan : پادشاه

داميزديرDamızdır : بچكان

دوزه‌نله‌نميشDüzənlənmiş : ترتيب داده شده

دويدوقDuyduq : شنيديم

دويونDüyün : گره

دؤنه‌مDönəm : دوره، عهد

ساچيليرSaçılır : افشان مي شود

ساريسيندانSarısından : از طرف

ساوولماقSavulmaq : رفع و دفع شدن

ساييمSayım : شمارش

سكسه‌نSıksən : هشتاد

سورهSürə : مدت

سوزگئچSüzgəç : صافي

سوستالديSustaldı : سست شد

سئچمهSeçmə : منتخب

سيغيشمازSığışmaz : نمي گنجد

سييراSıyra (سيييراSıyıra ): بيرون آورد، لخت كند (شمشير را از غلاف)

غازهQazə (عرب): انليك، سورخاب

قاپساييرQapsayır : شامل مي شود

قاتQat : مرتبه، دفعه، لا

قاريليقQarılıq : كهولت، پيري

قارينداشQarındaş : هم شكم

قوشارQoşar : شاعر

قوشوقQoşuq : شعر

قوللوقQulluq : خدمت

قينQın : غلاف

كزKəz : دفعه، بار

كسه‌كKəsək :

گليشمه‌كGəlişmək : رشد كردن، توسعه يافتن

گوله‌ر اوزلوGülərüzlü : خنده رو

گؤزگوGözgü : آئينه

گؤزوكدوGözükdü : ديده شد، به نظر رسيد

گؤيولGöyül : دل

گئچينمهGeçinmə : گذران عمر مكن

گييسيGiysi : لباس، پوشاك

وارمازVarmaz : نمي رود

اله‌شديره‌لƏləşdirəl : انتقادي

ياپيتyapıt اثر

ياتاقYataq : جايگاه

ياراشمازYaraşmaz : نشايد

ياراقYaraq : سلاح

اليازماƏlyazma : نسخه خطي

يازيمYazım : املا

ياسYas : عزا

يونولماقYonulmaq : تراشيده شدن

ييغلاماقYığlamaq : گريستن

0 Comments:

Post a Comment

<< Home